Έκζεμα/δερματίτιδα

Το έκζεμα είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται συνώνυμα με τη δερματίτιδα. Ο τελευταίος χρησιμοποιείται συχνότερα όταν είναι παρόν ένας εξωτερικός παράγοντας που το πυροδοτεί (δερματίτιδα εξ επαφής). Τα εξανθήματα που εμφανίζονται έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά αλλά η κατανομή στο σώμα διαφέρει και μπορεί να είναι διαγνωστική. Το ατοπικό έκζεμα προσβάλει έως και το 20% των παιδιών, σε πολλά από τα οποία εξαφανίζεται ή βελτιώνεται σημαντικά με την ηλικία έτσι ώστε 2-10% των ενηλίκων πάσχουν. Η ατοπία είναι ένας όρος που έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει μια ομάδα παθήσεων, π.χ., έκζεμα, άσθμα και αλλεργική ρινίτιδα, που υπάρχουν σε οικογένειες.

Το εξάνθημα του εκζέματος παρουσιάζεται χαρακτηριστικά ως ξηρό, φολιδωτό δέρμα που μπορεί να φλεγμαίνει και να έχει μικρές κόκκινες κηλίδες. Το δέρμα μπορεί να είναι σκασμένο και με εξίδρωμα και καμιά φορά παχυνεται. Το εξάνθημα είναι ενοχλητικό και μπορεί να προκαλεί εξαιρετικό κνησμό. Πολλές περιπτώσεις εκζέματος ήπιου έως μέτριου βαθμού μπορούν να αντιμετωπιστούν από τον ασθενή με τη βοήθεια του φαρμακοποιού.

Παράγοντες που επηρεάζουν

Ηλικία/κατανομή 

Η κατανομή του εξανθήματος τείνει να διαφέρει με την ηλικία. Στα βρέφη συνήθως εμφανίζεται γύρω από την περιοχή της πάνας, τον λαιμό, το πίσω μέρος της κεφαλής, το πρόσωπο, τις δερματικές πτυχές και την ράχη των καρπών.

Στα λευκά παιδιά το εξάνθημα είναι πιο έντονο στις πτυχώσεις: πίσω από τα γόνατα, στο εσωτερικών της άρθρωσης του αγκώνα, γύρω από τους καρπούς, καθώς και στα χέρια, τους αστραγάλους, τον λαιμό και γύρω από τα μάτια. Σε μαύρα και Ασιατικά παιδιά το εξάνθημα είναι συχνά στην εκστατική επιφάνεια των αρθρώσεων και μπορεί να έχει πιο θυλακωτή εμφάνιση.

Στους ενήλικες ο λαιμός, η ραχιαία επιφάνεια της παλάμης, η βουβωνική περιοχή, η περιπρωκτική περιοχή, οι αστράγαλοι και τα πόδια είναι οι πιο συχνές εντοπίσεις. Το εξάνθημα του παρατρίμματος προκαλείται από μυκητίαση και εμφανίζεται σε δερματικές πτυχές ή κλειστές περιοχές, όπως κάτω από τους μαστούς στις γυναίκες και στις βουβωνικές περιοχές ή στις μασχάλες.

Επάγγελμα/επαφη 

Η δερματίτιδα εξ επαφής μπορεί να προκαλείται από ουσίες που ερεθίζουν το δέρμα ή πυροδοτούν μια αλλεργική αντίδραση. Η δερματίτιδα εξ επαφής από ερεθισμό προκαλείται συχνότερα από παρατεταμένη έκθεση στο νερό (υγρή εργασία). Χαρακτηριστικά επαγγέλματα περιλαμβάνουν καθάρισμα, κομμωτική, επεξεργασία φαγητού, ψάρεμα και μεταλλειολογία. Ουσίες που μπορούν να ερεθίσουν το δέρμα περιλαμβάνουν αλκαλικά προϊόντα καθαρισμού, προϊόντα για την αφαίρεση λιπών, διαλυτικά και λάδια. Τέτοιες ουσίες προκαλούν είτε άμεση και ταχεία βλάβη στο δέρμα ή στην περίπτωση ασθενέστερων ερεθιστικών ουσιών ασκούν την ερεθιστική δράση τους μετά από συνεχή έκθεση. Η δερματίτιδα από πάνα είναι ένα παράδειγμα δερματίτιδας από ερεθισμό και μπορεί να επιπλακεί από μόλυνση π.χ., μυκητίαση.

Σε άλλες περιπτώσεις η δερματίτιδα εξ επαφής προκαλείται από αλλεργική αντίδραση σε ουσίες που περιλαμβάνουν χρωμικά άλατα (υπάρχουν σε τσιμέντο και μπογιές πρόληψης της σκουριάς), νικέλιο (υπάρχει σε κοσμήματα και ως επίχρισμα σε ψαλίδια), λάστιχο και ρητίνες (κόλλες με δύο μέρη και τη ρητίνη κολοφώνιο σε συγκολλητικούς γύψους), βαφές, ορισμένα φυτά (π.χ., ηράνθεμο), οξειδωτικά και αναγωγικά προϊόντα (όπως χρησιμοποιούνται από κομμώτριες όταν κάνουν περμανάντ) και φάρμακα (περιλαμβάνοντας τοπικά κορτικοστεροειδή, λανολίνη, νεομυκίνη και κετυλο στεαρυλο αλκοόλη). Το μακιγιάζ ματιών μπορεί επίσης να προκαλέσει αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής.

Στοιχεία για το εάν υπάρχει πρόβλημα επαφής ή όχι μπορούν να συλλεχθούν από τη γνώση του σημείου του εξανθήματος, λεπτομέρειες για την εργασία και τα χόμπι, την εμφάνιση του εξανθήματος και τις ουσίες με τις οποίες αντιμετωπίστηκε και τη βελτίωση του εξανθήματος κατά την απουσία από την εργασία ή στις διακοπές.

Προηγούμενο ιστορικό 
Συνήθως το έκζεμα έχει μακριά πορεία και τις περισσότερες φορές οι ασθενείς θα αναφέρουν ότι έχει διαγνωστεί από άλλον ιατρό

Ιστορικό αλλεργικής ρινίτιδας/άσθματος 

Πολλοί που υποφέρουν από έκζεμα έχουν επίσης αλλεργική ρινίτιδα και/ή άσθμα. Συχνά υπάρχει οικογενειακό ιστορικό (σε περίπου 80% των περιπτώσεων) εκζέματος, αλλεργικής ρινίτιδας ή άσθματος. Το έκζεμα που συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις ονομάζεται ατοπικό έκζεμα. Ο φαρμακοποιός μπορεί να ρωτήσει για το οικογενειακό ιστορικό αυτών των παθήσεων.

Επιβαρυντικοί παράγοντες 

Το ατοπικό έκζεμα μπορεί να επιδεινωθεί κατά τη διάρκεια της εποχής έξαρσης αλλεργικής ρινίτιδας και από την σκόνη του σπιτιού ή εκκρίματα ζώων. Παράγοντες που ξηραίνουν την επιδερμίδα όπως σαπούνια ή απορρυπαντικά και ο κρύος αέρας μπορούν να επιδεινώσουν την πάθηση. Κάποια ρούχα όπως μάλλινα υφάσματα μπορεί να ερεθίσουν το δέρμα. Σε μια μειοψηφία πασχόντων (λιγότερο από 5%) το αγελαδινό γάλα, αυγά και χρωστικές φαγητών (ταρτραζίνη) έχουν ενοχοποιηθεί. Συναισθηματικοί παράγοντες, στρες και στεναχώρια μπορούν καμιά φορά να προκαλέσουν έξαρση του εκζέματος. Αντισηπτικά διαλύματα που εφαρμόζονται απευθείας στο δέρμα ή προστίθενται στο νερό του μπάνιου μπορεί να ερεθίσουν το δέρμα.

Φάρμακα 

Η δερματίτιδα εξ επαφής μπορεί να προκληθεί ή να επιδεινωθεί από ευαισθητοποίηση σε φάρμακα τοπικής χρήσης. Ο φαρμακοποιός πρέπει να ρωτά ποιες θεραπείες έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί. Τοπικά αναισθητικά, αντιισταμινικά, αντιβιοτικά και αντισηπτικά που εφαρμόζονται τοπικά μπορούν όλα να προκαλέσουν αλλεργική δερματίτιδα. Κάποια συντηρητικά μπορεί να προκαλέσουν ευαισθητοποίηση.

Διαχείριση 

Τα δερματικά εξανθήματα τείνουν, λογικά, να προκαλούν πολύ άγχος. Η αντιμετώπιση γίνεται με την χρήση μαλακτικών ουσιών και τη βραχεία χρήση στεροειδών για τοπική χρήση, όπου χρειάζεται.

Μαλακτικές ουσίες 

Οι μαλακτικές ουσίες είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση του εκζέματος και είναι ιατρικά ανενεργείς κρέμες και αλοιφές που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να ανακουφίσουν το δέρμα, να μειώσουν τον ερεθισμό, να προλάβουν την ξηρότητα του δέρματος, να δράσουν ως προστατευτικό στρώμα και να χρησιμοποιηθούν ως αντικατάστατο σαπουνιού. Μπορεί να εφαρμοστούν απευθείας στο δέρμα ή να προστεθούν στο νερό του μπάνιου.

Υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη σκευασμάτων μαλακτικών ουσιών που διαφέρουν στο βαθμό λιπαρότητάς τους. Τα λιπαρά σκευάσματα όπως λευκή μαλακή παραφίνη είναι συχνά τα πιο αποτελεσματικά, ιδιαίτερα στο πολύ ξηρό δέρμα, αλλά έχουν το μειονέκτημα ότι λερώνουν και είναι δυσάρεστα στη χρήση. Η προτίμηση του ασθενή είναι πολύ σημαντική και παίζει μείζονα ρόλο στη συμμόρφωση με τη θεραπεία με μαλακτικές ουσίες. Οι ασθενείς είναι κατανοητό ότι δεν θα χρησιμοποιήσουν ένα σκεύασμα που δεν αποδέχονται. Οι ασθενείς μπορεί να πρέπει να δοκιμάσουν αρκετές διαφορετικές μαλακτικές ουσίες πριν βρουν μια που να τους βολεύει και μπορεί να χρειάζεται να έχουν αρκετά διαφορετικά προϊόντα (π.χ., για χρήση ως ενυδατικό, για χρήση στο μπάνιο και για χρήση ως υποκατάστατο σαπουνιού κατά το πλύσιμο ή το ντους). Τα σκευάσματα μαλακτικών ουσιών πρέπει να χρησιμοποιούνται όσο συχνά χρειάζεται για να παραμένει το δέρμα ενυδατωμένο και υγρό. Αρκετές και συχνές εφαρμογές κάθε μέρα μπορεί να απαιτούνται για να επιτευχθεί αυτό.

Τα τυπικά σαπούνια έχουν μια ξηραντική επίδραση στο δέρμα και μπορούν να επιδεινώσουν το έκζεμα. Υδατική κρέμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υποκατάστατο σαπουνιού. Πρέπει να εφαρμόζεται στο ξηρό δέρμα και να ξεπλένεται με νερό. Ιδιοσκευάσματα για πλύσιμο του δέρματος επίσης είναι διαθέσιμα. Η προσθήκη μαλακτικής αλοιφής ή ενός ιδιοσκευάσματος ελαίου στο μπάνιο είναι χρήσιμο. Η μαλακτική αλοιφή θα πρέπει πρώτα να αναμειγνύεται με νερό (μία ή δύο κουταλιές σούπας αλοιφής σε ένα μπολ ζεστού νερού) πριν προστεθεί στο μπάνιο για να εξασφαλιστεί η κατανομή στο νερό του μπάνιου. Κάποιοι ασθενείς με έκζεμα πιστεύουν, λανθασμένα, ότι το μπάνιο θα επιδεινώσει το έκζεμά τους. Αυτό δεν συμβαίνει, αρκεί να χρησιμοποιούνται κατάλληλες μαλακτικές ουσίες και να αποφεύγονται τυπικά σαπούνια και αρωματικά προϊόντα μπάνιου και μάλιστα το μπάνιο είναι ευεργετικό για την αφαίρεση δερματικών υπολειμμάτων και εφελκίδων.

Κορτικοστεροειδη για τοπική χρήση 

Η κρέμα και η αλοιφή υδροκορτιζόνης και η κλοβεταζόνη 0,05% μπορούν να πωληθούν χωρίς ιατρική συνταγή για περιορισμένο αριθμό ενδείξεων. Η υδροκορτιζόνη για τοπική, χρήση χωρίς ιατρική συνταγή είναι εγκεκριμένη για τη θεραπεία δερματίτιδας εξ επαφής και από ερεθισμό, δηγμάτων εντόμων και ήπιου έως μέτριου εκζέματος. Η υδροκορτιζόνη χωρίς ιατρική συνταγή αντενδεικνυεται όταν το δέρμα είναι μολυσμένο (π.χ., πόδι αθλητή ή επιχείλιος έρπητας, ακμή, στο πρόσωπο και την πρωκτό-γεννητική περιοχή). Μπορούν να λάβουν θεραπεία παιδιά ηλικίας άνω των 10 ετών και ενήλικες και οποιοδήποτε σχήμα δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερο από 1 εβδομάδα. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο ιδιοσκευάσματα υδροκορτιζόνης για τοπική χρήση χωρίς ιατρική συνταγή· δεν μπορούν να πωλούνται πακέτα.

Κλοβεταζόνη 0,05% για τοπική χρήση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την βραχυπρόθεσμη θεραπεία και τον έλεγχο κηλίδων εκζέματος και δερματίτιδας σε άτομα ηλικίας 12 ετών και άνω. Οι ενδείξεις περιλαμβάνουν ατοπικό έκζεμα και πρωτοπαθή δερματίτιδα εξ επαφής ή από ερεθισμό και εξαιρούν την σμηγματορροϊκή δερματίτιδα.

Αντικνησμωδη 

Τα αντικνησμώδη σκευάσματα είναι καμιά φορά χρήσιμα, αν και στοιχεία αποτελεσματικότητας υστερούν. Ο κνησμός του εκζέματος δεν σχετίζεται με ισταμίνη, οπότε η χρήση αντιισταμινικών εκτός από αυτή για νάρκωση το βράδυ δεν ενδείκνυται. Καλαμίνη και κροταμιτόνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε κρέμα ή λοσιόν. Ένα συνδυασμένο προϊόν που περιέχει κροταμιτόνη υδροκορτιζόνη είναι διαθέσιμο. Ενδείξεις για τη χρήση είναι οι ίδιες με αυτές για την υδροκορτιζόνη για τοπική χρήση για δερματίτιδα εξ επαφής (αλλεργική ή από ερεθισμό), δήγματα εντόμων και ήπιο έως μέτριο έκζεμα. Ισχύουν οι ίδιοι περιορισμοί για την χρήση (βλ. «Κορτικοστεροιειδή για τοπική χρήση» παραπάνω).